Πώς βοηθάμε ένα παιδί που θρηνεί;

Η διαδικασία του θρήνου μπορεί να περιγραφηθεί ενδεικτικά με τη μορφή κάποιων φάσεων ή σταδίων. Σε καμία περίπτωση όμως, αυτή η διαδικασία δεν βιώνεται με γραμμικό τρόπο. Είναι μια δυναμική διεργασία όπου το κάθε άτομο το βιώνει με το δικό του μοναδικό τρόπο και ρυθμό (Νίλσεν, 2000). Τα παιδιά θρηνούν με διαφορετικό τρόπο από τους ενήλικες. Θρηνούν κατά διαστήματα και με μικρές δόσεις. Τη μια στιγμή μπορεί να κλαίνε και την άλλη να γελούν και να παίζουν. Αυτό όμως δεν σημαίνει πως το ξεπέρασαν ή ότι αδιαφορούν. Όταν τα παιδιά δεν επιτρέπεται να πηγαίνουν σε εκδηλώσεις, να συμμετέχουν σε δραστηριότητες και ζουν σε ένα περιβάλλον στο οποίο δεν γίνεται καμία αναφορά στο πρόσωπο που πέθανε, η διαδικασία του θρήνου τείνει να έχει μεγαλύτερη διάρκεια (Νίλσεν, 2006).

Για το παιδί είναι σημαντικό να κατανοήσει το θάνατο του προσώπου. Τα μικρότερα παιδιά δεν αντιλαμβάνονται τη μονιμότητα του θανάτου και νομίζουν ότι το άτομο που πέθανε μπορεί να επιστρέψει. Πιο συγκεκριμένα, παιδιά εώς και δυο ετών δεν μπορούν να αντιληφθούν την έννοια του θανάτου, μπορούν ωστόσο να νιώσουν τη θλίψη των αγαπημένων τους ανθρώπων που θρηνούν. Από την ηλικία 6 εώς 9 ετών τα παιδιά κατανοούν τη μονιμότητα του θανάτου (Ψημενάτου, 2016). Επίσης τα παιδιά προσχολικής ηλικίας συχνά νομίζουν πως μια κακή τους πράξη ή και σκέψη μπορεί να οδήγησε στο θάνατο του ατόμου. Είναι πολύ σημαντικό να βοηθήσουμε τα παιδιά να κατανοήσουν τι είναι θάνατος, μιλώντας τους με απλό, σαφή τρόπο προσαρμοσμένο στην ηλικία τους. Είναι σημαντικό να περιγράψουμε τι συμβαίνει στο σώμα, ότι δηλαδή η καρδιά σταματάει, το σώμα παύει να λειτουργεί, ότι σταματάει η αναπνοή και ότι αυτός που πεθαίνει δεν σκέφτεται, δεν αισθάνεται και επομένως δεν πονάει πια. Εκφράσεις όπως ο παππούς έφυγε, χάθηκε ή τον πήρε ο θεός ή οι άγγελοι είναι κάτι που δεν βοηθάει το παιδί. Το παιδί μπορεί να μπερδευτεί με αυτές τις εκφράσεις και να θεωρήσει ότι το άτομο μπορεί να επιστρέψει, ή να αναρωτιέται γιατί ο θεός παίρνει τους ανθρώπους ή εάν του πούμε ότι αποκοιμήθηκε να φοβάται να κοιμηθεί (Νίλσεν, 2006).

Μια άλλη σημαντική φάση της διεργασίας του θρήνου είναι το παιδί να αναγνωρίσει και να εκφράσει τα έντονα συναισθήματα που νιώθει αυτή την περίοδο. Τέτοια συναισθήματα μπορεί να είναι ο φόβος, η λύπη και ο θυμός. Για να μπορέσει το παιδί να εκφράσει αυτά τα συναισθήματα είναι σημαντικό να καλλιεργηθεί ένα κλίμα ελευθερίας, αποδοχής και εμπιστοσύνης, όπου θα μπορεί να πει ελεύθερα τι σκέφτεται και τι νιώθει χωρίς να κριθεί (Νίλσεν, 2006).  Κάποιες φορές τα παιδιά αισθάνονται ενοχές και νομίζουν ότι ευθύνονται τα ίδια για την απώλεια του αγαπημένου προσώπου. Είναι πολύ ανακουφιστικό να τους εξηγήσουμε ότι δεν ευθύνονται τα ίδια για το θάνατο του ατόμου (Ψημενάτου, 2016).

Ένα άλλο σημαντικό κομμάτι της διεργασίας του θρήνου είναι το παιδί να κρατήσει μια συμβολική επαφή με το άτομο που πέθανε, κρατώντας τον ζωντανό στη μνήμη του. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με διάφορους τρόπους, όπως με το να φτιάξουμε ένα άλμπουμ φωτογραφιών, να γράψουμε ένα γράμμα, να μοιραστούμε αναμνήσεις που έχουμε για αυτό το άτομο, ενώ δεν θα βοηθήσει εάν προσπαθήσουμε να αποφεύγουμε να μιλάμε για το άτομο που πέθανε.

Η τέταρτη φάση της διεργασίας του θρήνου είναι σταδιακά να ενθαρρύνουμε τα παιδιά να συμμετέχουν σε δραστηριότητες, εκδηλώσεις, πάρτι και να ξέρουν ότι μπορούν να συνεχίσουν να χαίρονται, και ότι αυτό δεν σημαίνει ότι προδίδουν το άτομο που πέθανε.

Πώς μπορεί ο εκπαιδευτικός να βοηθήσει το μαθητή που θρηνεί;

Ο εκπαιδευτικός είναι πολύ σημαντικό να είναι ενήμερος για τη διαδικασία θρήνου των παιδιών και αναλόγως με το στάδιο το οποίο διανύει ο μαθητής του να το βοηθήσει. Όταν το παιδί έρθει στο σχολείο, ο εκπαιδευτικός μπορεί να ενημερώσει το παιδί πως το γνωρίζει, δημιουργώντας έτσι ένα νέο παράθυρο επικοινωνίας. Εάν ο εκπαιδευτικός δεν μιλήσει καθόλου για αυτό στο παιδί, το παιδί μπορεί να αισθανθεί αβοήθητο, να θεωρήσει πως ο δάσκαλός του δεν νοιάζεται για αυτό που περνάει ή ότι δεν αξίζει τη συμπαράστασή του. Για να βοηθήσει το παιδί να εκφράσει τα συναισθήματά του, μπορεί να μοιραστεί ο ίδιος μια δική του αντίστοιχη εμπειρία και να του πει πως το πέρασε και ο ίδιος. Έτσι θα βοηθήσει το παιδί πως αυτά τα έντονα συναισθήματα που νιώθει είναι κάτι φυσιολογικό. Κάτι που θα μπορούσε να κάνει είναι να αναγνωρίσει την εσωτερική δύναμη του παιδιού και του πει «Είσαι πολύ γενναίος, που προσπαθείς να το αντιμετωπίσεις, είμαι περήφανος για εσένα». Είναι προτιμώτερο για το παιδί να συνεχίσει το πρόγραμμα του ώστε να έχει αίσθημα ελέγχου, τουλάχιστον της καθημερινότητά του. Αυτή την περίοδο ο εκπαιδευτικός μπορεί να προσφέρει στο παιδί περισσότερη βοήθεια με τα μαθήματα του, πάντα με διακριτικότητα, και να ενημερώνει το παιδί με λεκτικό ή μη λεκτικό τρόπο πως είναι δίπλα του και διαθέσιμος για να το βοηθήσει.

Από την άλλη μεριά υπάρχουν κάποια πράγματα που θα πρέπει να αποφεύγονται από τον εκπαιδευτικό. Παραδείγματος χάρη, οι φράσεις «Μην κλαις, θα περάσει», «Έχει περάσει τόσος καιρός», «μην κλαις, είσαι δυνατός εσύ» δεν βοηθούν το παιδί σε αυτή τη διεργασία. Επίσης ο δάσκαλος μπορεί να είναι βοηθητικός με διακριτικότητα, χωρίς όμως να παρέχει ειδική μεταχείρηση. Τέλος, ο εκπαιδευτικός καλείται να μην προσπαθήσει να επιβάλλει τα δικά του πιστεύω, να μην ασκήσει κριτική για θρησκευτικές πεποιθήσεις ή να ενοχοποιήσει τους γονείς του παιδιού (Ψημενάτου, 2016).

Οι εκπαιδευτικοί μπορούν να προάγουν την εκπαίδευση σε θέματα που αφορούν τη ζωή και τον θάνατο. Αυτό θα μπορούσε να γίνει με τη μεταφορά ενός παραμυθιού, με παραδείγματα από τη φύση όπως το πέσιμο των φύλλων, το θάνατο των ζώων, το κύκλο της ζωής κάποιων εντόμων, όπως αυτό της πεταλούδας (που διαρκεί μόνο μία μέρα) (Μπουκάι, 2012).

Κλείνοντας, όπως είπε η Sandra Elder, «Ο θρήνος είναι μια ανθρώπινη διεργασία που πρέπει να βιωθεί και όχι μια αρρώστια που πρέπει να θεραπευτεί. Είναι σημαντικό να μάθουμε να θρηνούμε, όπως σημαντικό είναι και να μάθουμε την αριθμητική, τη γλώσσα, τις φυσικές επιστήμες. Τα παιδιά γνωρίζουν και αισθάνονται τις αλλαγές στη ζωή τους, αλλά συχνά δεν διαθέτουν τις δεξιότητες που τους επιτρέπουν να εκφράσουν τους φόβους και τον πόνο τους. Ο θρήνος είναι μια δεξιότητα ζωής που πρέπει να διδαχθεί και να βιωθεί» (Νίλσεν & Παπαδάτου, 2006).

Βιβλιογραφία:

Μπουκάι, Χ. (2012). Ο δρόμος των δακρύων, φύλλα πορείας III, Opera animus.

Νίλσεν, Μ., Παπαδάτου, Δ. (2006). Όταν η αρρώστια και ο θάνατος αγγίζουν τη σχολική ηλικία. Πρακτικά συμποσίου.

Νίλσεν, Μ. (2005). Απώλειες στη ζωή του παιδιού. Εκδόσεις Μέριμνα.

Ψημενάτου, Ν. (2016). Πένθος, το ταξίδι στη χώρα του παράδοξου. Φίλντισι.

Χαραλάμπους Ασπασία

Αναπτυξιακή Ψυχολόγος