Αυτοεκτίμηση.. Μία λέξη με πολλές προεκτάσεις, καθοριστικής σημασίας τόσο για τα παιδιά όσο και για εμάς τους ενήλικες. Εν πρώτοις, να αποσαφηνίσουμε τι είναι αυτοαντίληψη και τι είναι αυτοεκτίμηση.
Όπως αναφέρει η ψυχολόγος Susan Harter (1999), η αυτοαντίληψη είναι τα γνωρίσματα ενός ατόμου τα οποία συνειδητά αναγνωρίζονται και εκφράζονται από το ίδιο το άτομο, δηλαδή τον τρόπο που περιγράφει κανείς τον εαυτό του.
Η αυτοεκτίμηση είναι η αξιολόγηση της αυτοαντίληψής μας. Η αυτοαντίληψή μας είναι ιδιαίτερα εύπλαστη στα παιδικά χρόνια της ηλικίας μας και εξαρτάται από το πως αντιλαμβανόμαστε τις αντιδράσεις των άλλων απέναντί μας. Όσο μεγαλώνουμε βασιζόμαστε περισσότερο σε ρεαλιστικές αυτοαξιολογήσεις και λιγότερο στην κρίση των άλλων.
Ο Coopersmith (1967) προσπάθησε να απαντήσει στο ερώτημα «Πώς κάποιο άτομο οδηγείται στο να εκτιμάει τον εαυτό του». Αυτό που συμπέρανε είναι πως τα παιδιά που έχουν λάβει γονική ζεστασιά, σαφή όρια, σεβασμό, και αποδοχή χωρίς κριτική τείνουν να εκτιμούν τον εαυτό τους.
Να σημειωθεί πως είναι σημαντικό η αυτοεκτίμηση να μη συγχέεται με την καλλιέργεια ναρκισσιστικής τάσης του εαυτού μας σε βάρος των άλλων (Mruck, 1999). Θα μπορούσε να ειπωθεί πως τα άτομα που εμφανίζουν εγωκεντρική και ναρκισσιστική συμπεριφορά πιθανότατα έχουν χαμηλή αυτοεκτίμηση, καθώς με αυτή τη συμπεριφορά προσπαθούν να αντισταθμίσουν το κενό που νιώθουν.
Συχνό φαινόμενο για τα παιδιά με ειδικές μαθησιακές δυσκολίες αποτελεί να συσχετίζονται με συναισθηματικές δυσκολίες καθώς και με χαμηλή αυτοεκτίμηση (Jarvis&Justice, 1992). Η χαμηλή αυτοεκτίμηση τους αποτελεί σημαντική συνιστώσα στη ψυχο-κοινωνική προσαρμογή, στη συναισθηματική τους ευημερία, τις σχέσεις τους με τους συνομήλικούς αλλά και με τους ενήλικους μέσα από τους οποίους διαμορφώνουν την αυτοεικόνα τους. Τα παιδιά αυτά συχνά βρίσκονται στο επίκεντρο σχολιασμού και αρνητικής κριτικής λόγω της χαμηλής τους προόδου, γεγονός που τους προκαλεί απογοήτευση και θυμό (Raviv&Stone, 1991).
Μέσα από τις έρευνες των Zeleke (2004) και των Burden και Burdett (2004) υποστηρίζεται ότι η ανάπτυξη της αυτοεκτίμησης των ατόμων με μαθησιακές δυσκολίες επηρεάζεται από την ύπαρξη δυσλεξίας. Τα παραπάνω αποτελέσματα υποστηρίζει και η έρευνα των
Burden και Burdett (2004) που δείχνει πως η δυσλεξία όχι μόνο επηρεάζει την αυτοεκτίμηση των παιδιών με δυσλεξία αλλά και έχει αρνητική επιρροή στην ανάπτυξη της αυτοεκτίμησής τους.
Σε μια αναζήτηση συγκέντρωσαμε παιχνίδια αυτοαντίληψης και αυτοεκτίμησης τα οποία μπορούν να χρησιμοποιηθούν τόσο σε ομαδικό όσο και σε ατομικό επίπεδο. Δεν απαιτούν εξοπλισμό, ιδιαίτερη προετοιμασία και τα παιδιά ανταποκρίνονται με ενθουσιασμό στο κάλεσμα αυτών των παιχνιδιών.
• Τα μαγικά Τριάρια. Το κάθε παιδί παίρνει χρόνο και σκέφτεται τρία σημαντικά πράγματα για τον εαυτό του. Τα μικρότερα παιδιά μπορούν να αναφέρουν το ονοματεπώνυμό τους και κάτι που τους αρέσει πολύ ή απεχθάνονται. Τα μεγαλύτερα μπορεί να αναφέρουν κάτι που έχουν πετύχει και κάτι που είναι πολύτιμο για εκείνα. Στη συνέχεια ο καθένας συστήνει τον άλλο λέγοντας τις πληροφορίες που άκουσε (Plummer, 2007).
• Αλήθεια ή Ψέματα. Το κάθε παιδί σκέφτεται και αναφέρεται δυο πράγματα για τον εαυτό του. Το ένα είναι αλήθεια και το άλλο ψέματα. Τα υπόλοιπα παιδιά προσπαθούν να μαντέψουν ποιο είναι αλήθεια
(Plummer, 2007).
• Βραβεία γενναιότητας. Το κάθε παιδί αναφέρει ένα γεγονός που το δυσκόλεψε πολύ και τον τρόπο που το αντιμετώπισε. Μετά συζητάμε με τα παιδιά πως αναγνωρίζουμε τη γενναιότητα του άλλου και τους τρόπους που τον επαινούμε (π.χ με το ανασήκωμα του αντίχειρα). Επαινούμε τον καθένα χωριστά καθώς και τον εαυτό μας για ότι δύσκολο έχουμε πετύχει
(Plummer, 2007).
• Συναισθήματα. Γράφουμε τα συναισθήματα σε ένα χαρτί. Το κάθε παιδί παίρνει ένα χαρτί και καλείται να δείξει το συναίσθημά με οποιοδήποτε τρόπο (κάνοντας κάποιο ζώο, εκφράσεις προσώπου) εκτός από το να μιλάει. Τα υπόλοιπα παιδιά προσπαθούν να αναγνωρίσουν ποιο συναίσθημα δείχνει το παιδί. Ακολουθεί συζήτηση για το πόσο σημαντικό είναι να παρατηρούμε τις εκφράσεις του προσώπου καθώς και του σώματος. Είναι σημαντικό να αναφέρουμε πως κάποιος μπορεί να μας λέει κάτι λεκτικά ενώ το σώμα του και το πρόσωπό του να μας δείχνει ακριβώς το αντίθετο (Plummer, 2007).
Χαραλάμπους Ασπασία, Άναπτυξιακή Ψυχολόγος, Σύμβουλος Ψυχικής Υγείας Παιδιών και Εφήβων
Αποστολοπούλου Νίκη, Ειδική Παιδαγωγός
Βιβλιογραφία:
Burden, B. & Burdett, J. (2004). Is inclusion always the best option? Dyslexia: Including Special Children, vol. 159, March/April, pp. 30-32
Coopersmith, S. (1967) The antecedents of Self-Esteem. San Francisco: W.H. Freeman and Company.
Harter, S. (1999) The construction of the Self. New York: Guilford Press.
Mruck, C.J. (1999) Self-Esteem: Research, Theory and Practice. London: Free Association Books.
Jarvis, P. A. & Justice, E. M. (1992). Social sensitivity in adolescents and adults with learning disabilities. Adolescence, 27 (108), 977- 989.
Plummer D. (2007). Παιχνίδια Αυτοεκτίμησης για παιδιά. Εκδόσεις: Πατάκη.
Zeleke, S. (2004). “Self-concepts of students with learning disabilities and their normally achieving peers: a review”, European Journal of Special Education, vol. 19, no. 2, June, pp. 161-165.